ფინანსური Due Diligence-ს სამართლებრივ და საგადასახადო Due Diligence-თან ერთად, Due Diligence-ის კლასიკურ სახეებად მიიჩნევა.
ფინანსური Due Diligence-ის მიზანი მისი დასახელებიდანვე გამომდინარე ობიექტის ფინანსური მდგომარეობის შესწავლაა. ფინანსური Due Diligence-ის განხორციელებისას შეისწავლება სამიზნე ობიექტის ფინანსური ანგარიშები. მონაცემების დამუშავება ხდება როგორც წესი ბოლო სამი წლის. თუმცა, სამიზნე ობიექტს გრძელვადიანი ფუნქციონირების დასანახად შესაძლოა უახლოესი 10 წლის წლიური ანგარიშები იქნას შესწავლილი, რითაც ხდება საწარმოს პროფიტაბელურობის საერთო სურათს გამოჩება მისი ძლიერი და სისუსტი მხარეებსი გათვალისწინებით. ამასთანავე, შესწავლას ექვემდებარება საბუღალტრო წიგნის წარმოება, ბალანსირება, რათა ფინანსური ანგარიშის რისკები იქნას გაანალიზებული, მოწმდება ფინანსური კუთხით არსებული პროექტები, საკრედიტო ისტორია, ვალდებულებები, ტრანზაქციები და ა.შ. ხდება წარსული აქტივობების შესწავლა.
ფინანსური Due Diligence-ის განხორციელებით შესაძლებელია საწარმოს ფინანსური რისკების შეფასება. თუმცა წლიური ანგარიშების შემოწმება წარსულს ეხება და რომ შეფასდეს საწარმოს მდგრადი განვითარების პერსპექტივები, უნდა მოხდეს მისი „გასუფთავება“ ყოველგვარი არა საწარმოებრივი (non-operating items) და ერთჯერადი გავლენებისაგან (non-recurring items).
საწარმოს შედეგების „გასუფთავებაში“ ასევე მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იქნას კონცერნის მონაწილე საწარმოს ხასიათი, ანუ ანგარიშში ასახული ციფრები და მონაცემები რამდენად, ამ ფაქტორების გამოკლებით მიღებული ინფორმაცია ძალიან დიდი სიზუსტით უნდა იქნას გაანალიზებული, რადგან ბუნებრივია გამყიდველი ეცდება უფრო მომხიბვლელად წარმოაჩინოს სამიზნე ობიექტი. ფინანსური Due Diligence-ი არ არის თავის მხრივ საწარმოს შეფასების ტოლფასი, თუმცა ნებისმიერი საწარმოს შეფასების დოკუმენტი უნდა შეიცავდეს ფინანსურ Due Diligence-ს, რადგან შეფასების შედეგები, რომლებიც ეხება სამომავლო ვალდებულებებს, ნაღდი ფულის ბრუნვა (ქეშფლოუ), საწარმოს შეფასებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას.
ფინანსური Due Diligence-ის შედეგები მნიშვნელოვან ინფორმაციას შეიცავს საწარმოს შეფასებისა და მისი განვითარების სხვადასხვა სცენარებისათვის, თუმცა არ იკვლევს საწარმოს ღირებულებას.
კომერციული Due Diligence-ი ძირითადად მიმართულია ობიექტის ეკონომიკურ ურთიერთობებში ქმედითუნარიანობის შესწავლისაკენ. ამ მიზნის მისაღწევად გამოკვლეულ უნდა იქნას სამიზნე ობიექტის იმ დროინდელი საბაზრო მდგომარეობა, პროდუქცია და მისი გასაღების გზები, ასევე, იმავე ბაზარზე მოქმედი სხვა მეწარმეების საქმიანობა. შესაბამისად, სამიზნე ობიექტის კონკურენტუნარიანობა ბაზარზე. საჭიროა ბაზრის სტრუქტურისა და მისი მოთამაშეების ანალიზი, რათა საჭიროების შემთხვევაში სამომავლო ცვლილებები სათანადოდ იქნას დაგეგმილი.
საგადასახადო Due Diligence-ი პრაქტიკაში საგადასახადო Due Diligence-ი ხშირად სამართლებრივი Due Diligence-ის დანამატი არის და ერთად ხორციელდება. საგადასახადო Due Diligence-ის მიზანს წარმოადგენს სამიზნე ობიექტის საგადასახადო რისკების იდენტიფიცირება. მაგალითად, ხომ არ ხდება აქტივების უფრო ნაკლებად შეფასება და პირიქით, პასივების გადაფასება, ფარული შემოსავლების საკითხი, სარგებლობს თუ არა კომპანია რაიმე სპეციალური საგადასახადო ან საბაჟო შეღავათებით ან პირიქით, ხომ არ ემუქრება გასავლის მატება ამ კუთხით და ა.შ. საგადასახადო შემოწმება შესაძლოა ორ მიმართულებად დავყოთ. პირველის შემთხვევაში შესწავლილ უნდა იქნას არსებული საგადასახადო თუ სამომავლო ვალდებულებები, რაც შეიძლება წარმოეშვას კომპანიას ჩვეული, კომპანიისათვის დამახასიათებელი მუშაობის რეჟიმში. ინტერესის სფეროს მეორე ნაწილი მოიცავს იმის შესწავლას, რომ შეძენა/შერწყმის ტრანზაქციის განხორციელება საგადასახადო კუთხით მოხდეს როგორც მყიდველისათვის, ასევე გამყიდველისათვის ყველაზე მოსახერხებელი გზით საგადასახადო კუთხით. პრაქტიკა აჩვენებს, რომ საგადასახადო Due Diligence-ი მიმდინარეობს ფინანსურ Due Diligence-ის განმახორციელებელ პირებთან მჭიდრო კონტაქტში, ასევე, იმ იურისტების ჩართულობით, ვინც უშუალოდ მუშაობს ხელშეკრულების ფორმირებაზე და ჩართულია სამართლებრივი Due Diligence-ის განხორციელებაში. არც თუ ისე იშვიათად, საგადასახადო ვალდებულებების მიმართულებით შეთანხმებული გარანტიების მოქმედების ვადა ბევრად მეტი არის ხოლმე, ვიდრე სხვა სახელშეკრულებო ვალდებულებების და უთანაბრდება კონკრეტული გადასახადის კანონით დადგენილ ხანდაზმულობის ვადას. საგადასახადო Due Diligence-ის როლი და მნიშვნელობა თითქოს ერთგვარად დაქვეითებულია სხვა სახის Due Diligence-ებთან შედარებით, თუმცა ზუსტად რიგ ლატენტურ საგადასახადო ვალდებულებებს შეუძლიათ მთლიანად ჩაშალონ ან შეცვალონ ტრანზაქციის მსვლელობა. საწარმოს ქონებრივი შეძენის (Asset Deal) დროს არ ხდება საგადასახადო ვალდებულებების მატარებელი ობიექტის გადატანა/გადაცემა და ვალდებულებები რჩება გამსხვისებელ საზოგადოებას, ამიტომ საგადასახადო შემოწმება მნიშვნელოვანია საწარმოს წილობრივი შეძენის (Share Deal) დროს. პრაქტიკაშიც, შეძენა/შერწყმის ტრანზაქციები უფრო ხშირად წილობრივი შეძენის ფორმით ხორციელდება. ლატენტური საგადასახადო რისკების აღმოსაჩენად საჭიროა გამოვლენილ იქნას ის საგადასახადო ვალდებულებები, რომლებიც იმ დროისათვის არ არიან ვადამოსულნი, ამ რისკების აღმოჩენა აუცილებელია დაინტერესებული მხარისათვის ვინაიდან გარდა იმისა, რომ თითოეული ქვეყანა უნიკალური საგადასახადო სისტემით გამოირჩევა, განსხვავდება ტრანზაქციის განხორციელების შედეგად საგადასახადო ტვირთიც. ტრანზაქციის სახეების დახასიათებისას აღინიშნა, რომ როგორც ქონებრივი, ასევე, წილობრივი შეძენა გარდა ნაღდი ფულით ანგარიშსწორებისა, შესაძლოა, განხორციელდეს აქციების მეშვეობით. აღნიშნული მეთოდი, როგორც წესი, საგადასახადო კუთხით ყველაზე დამზოგველია, თუ ბუნებრივია იგი სხვა მხრივ არ უშლის ხელს მხარეებს. სასურველია მიღებული მონაცემები თუ შედარდება ფინასური Due Diligence-ის ეტაპზე მიღებულ შედეგებთან, კერძოდ, წლიური ანგარიშის შედეგად რა ოდენობის საგადასახადო ვალდებულებების შესრულება უწევს კომპანიას. საგადასახადო ვალდებულებების მიმართულებით საყურადღებოა დამატებითი ღირებულების გადასახადი. დღეს საყურადღებოა ორი პოტენციური რისკის იდენტიფიცირება, პიირველი დაფარული მომსახურების გადასახადი, რომელიც სახეზეა როდესაც აქციონერები ან საზოგადოებასთან ახლოს მდგომი სხვა პირები გარკვეულ მომსახურებას უწევენ საზოგადოებას რეალურ ღირებულებაზე ბევრად ნაკლებ ან მომეტებულ ფასად (arms length prinzip), მეორე - დაფარული რეზერვები. საგადასახადო კუთხით არც ერთი მათგანის არსებობა არ არის კარგი კომპანიისათვის, რადგან საბოლოოდ თუ ისინი აღმოჩენილი იქნებიან, აუცილებელია მათი დაბეგვრა, ანუ წარმოიშობა დამატებითი ხარჯი. ასევე, ნასყიდობის ხასიათზე არის დამოკიდებული თუ რა კუთხით დაიბეგრება მყიდველი თუ გამყიდველი. დაბეგვრის წესები კი ბუნებრივია განსხვავებულია თითოეული ქვეყნის კანონმდებლობაში. ყურადსაღებია, ხდება თუ არა შესყიდვა უცხოური ინვესტიციის მეშვეობით, რადგან ამ კუთხით შესაძლოა განსხვავებული დაბეგვრის წესები იყოს გათვალისწინებული კონკრეტული ქვეყნების ორმხრივი შეთახმებების შესაბამისად.
გარემოსდაცვითი Due Diligence-იგარემოსათვის მიყენებული გაზრდილი ზიანის გამო, სამართლებრივ, ფინანსურ, კომერციულ თუ საგადასახადო Due Diligence-ზე არანაკლებ მნიშვნელოვანია გარემოსდაცვითი Due Diligence-ი. აღნიშნული კვლევის ფარგლებში უნდა იდენტიფიცირდეს საწარმოო ნარჩენების გაუვნებელყოფის, წყლის დაბინძურებისა და სხვა შესაძლო რისკებისა თუ ზიანის თავიდან აცილების გზები, რაც ხშირ შემთხვევებში საკმაოდ დიდ დანახარჯებთან არის დაკავშირებული და არც თუ იშვიათად ზრდის ტრანზაქციის ღირებულებას. გარემოსდაცვითი Due Diligence-ის განხორციელებისას, ისევე, როგორც სხვა ტიპის შემოწმებების დროს, ამოსავალი წერტილი არის იმ რისკების გამოვლენა, რომლებიც მოცემულ მომენტში და სამომავლოდ ზიანს მიაყენებს გარემოს. ამგვარი შემოწმება ყოველწლიურად უფრო აქტუალური ხდება გარემოს დაცვის კანონმდებლობის გაძლიერებისა და გარემოსადმი მეგობრული დანადგარების სიძვირის გამო. რიგი განვითარებული ქვეყნების სამართალი ფაქტობრივად ავალდებულებს პოტენციურ მეპატრონეს წინასწარ იცოდეს ყველა ის საკითხი, რაც უკავშირდება საწარმოს გარემოსთან ურთიერთობას. გარემოსდაცვითი Due Diligence-ის განხორციელებისას, ასევე, შესწავლილი უნდა იქნეს გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა, მოთხოვნები, ნიადაგი, წყალი, რა გავლენას ახდენს წარმოება ბუნებრივ რესურსებზე და ა.შ. გარდა აღნიშნულისა, საყურადღებოა რიგი პროდუქტის დამზადებისა და წარმოების პროცესის უსაფრთხოების საკითხები, რაც ასევე მჭიდროდ არის დაკავშირებული გარემოს დაცვითი Due Diligence-ის განხორციელებასთან. აღნიშნული სახის შემოწმება მნიშვნელოვანია ისეთი საწარმოებისათვის, რომლებიც წარმოების მიმართულებით ოპერირებენ და მათი წარმოება გავლენას ახდენს გარემოზე, აქვს გამონაბოლქვი, სჭირდება ნარჩენების გადამუშავება და ა.შ. ბუნებრივია, ყველა სახის ტრანზაქციისას ერთსა და იმავე დონეზე არ ხდება გარემოსდაცვითი Due Diligence-ის ჩატარება, მისი მოცულობა და მნიშვნელობა დამოკიდებული არის რა სახის საწარმოს ეხება საქმე და რამდენად არის მისი იმჟამინდელი თუ სამომავლო საქმიანობა დაკავშირებული გარემოს მიმართ რაიმე ზემოქმედების განხორციელებასთან. იმ შემთხვევაში, თუ გარემოსდაცვითი Due Diligence-ი ტრანზაქციისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობის არის, როგორც წესი, ამგვარი შემოწმება ორ ფაზად იყოფა. პირველ რიგში ხდება დოკუმენტაციის შესწავლა კონკრეტული მიმართულებებით, რამდენად აქვს საწარმოს დაცული საკანონმდებლო ნორმები, შეესაბამება თუ არა მათი წარმოების სტანდარტები სავალდებულო მოთხოვნებს, როგორ ხდება ნარჩენების მოსპობა, როგორ მუშავდება მიწა და ა.შ. პირველი ეტაპის გადალახვის შედეგად აღმოჩენილი პრობლემური საკითხების უკეთ შესასწავლად იმართება ადგილზე დათვალიერება და შესწავლა, რის შემდეგაც დგება გეგმა საჭირო არის თუ არა საწარმოს გადაიარაღება, კონკრეტულად რა ნაბიჯები იქნება გადასადგმელი სტანდარტების დასაკმაყოფილებლად, რა ხარჯებთან იქნება ეს ყველაფერი დაკავშირებული და ა.შ. ბუნებრივია, გარემოსდაცვითი Due Diligence-ის ჩატარება უნდა მოხდეს შესაბამისი დარგის სპეციალისტებისა და გარემოს დაცვის სამართლის მიმართულებით სპეციალიზებული იურისტების მეშვეობით.
პერსონალის მართვის Due Diligence-ი პერსონალის მართვის Due Diligence-ი სპეციფიურია იმდენად, რამდენადაც მისი შესწავლის ობიექტს წარმოადგენს ადამიანი და ადამიანის ეკონომიკური მოგება კონკრეტული საწარმოსათვის. უდავოა, რომ დიდწილად კომპანიის წარმატება სწორედ ადამიანურ ფაქტორზეა დამოკიდებული, სწორედ ადამიანი არის მთავარი ეკონომიკური სიკეთის შემქმნელი. ამიტომ, სინერგიის ეფექტის მოლოდინი, კომერციული, სტრატეგიული, ფინანსური თუ სხვა ტიპის გეგმების დასახვა შესაძლოა ამაო იყოს, თუ კომპანიაში არ არსებობენ ადამიანები, რომლებიც დასახულ მიზნებს განახორციელებენ. თუმცა მისი მნიშვნელობის მიუხედავად, პერსონალის მართვის Due Diligence-ი, ერთგვარ „რბილ ძალად“ მიიჩნევა და მისი პირდაპირი ასახვა ციფრებში ნაკლებად ხდება. სწორედ ამიტომ, მისი შედეგები ნაკლებად ხდება ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი. დასავლური ქვეყნების უმრავლესობა საკმაოდ საფუძვლიანად იცავს დასაქმებულთა უფლებებს და Due Diligence-ის ფარგლებში მიღებული თუნდაც არასახარბიელო შედეგები ვერ იქნება მასობრივი დათხოვნის საფუძველი. ამ და ბევრი სხვა ფაქტორიდან გამომდინარე, მნიშვნელობის მიუხედავად, ხშირად პერსონალის მართვის Due Diligence-ი შემოიფარგლება თანამშრომელთა ხელშეკრულებების, მათი ანაზღაურების შესწავლით, რაც დიდწილად ასახვას ჰპოვებს სამართლებრივ ან ფინანსურ Due Diligence-ში. ამ მიმართულებით ასევე საყურადღებოა პერსონალური მონაცემების საკითხი. არ უნდა მოხდეს მათი გამჟღავნება და სამიზნე ობიექტის უფლებამოსილი პირები ფრთხილად უნდა იყვნენ თუ რა სახის ინფორმაციას გასცემდნენ Due Diligence-ის განხორციელების ფარგლებში. პერსონალური მონაცემების დაცვა დამსაქმებლის კეთილ ნებაზე არ არის დამოკიდებული, არამედ მას იცავს კანონი. კერძოდ, Due Diligence-ის ფარგლებში დასაქმებულთა პერსონალური მონაცემების (სახელი, გვარი, ოჯახური მდგომარეობა, რელიგიური კუთვნილება, განათლება, მოსწრება, ფოტო, ჯანმრთელობის შესახებ მდგომარება) გადაცემა დაუშვებელია საქართველოს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონით. ამავე კანონის საფუძველზე, პერსონალური ინფორმაციის გაცემა მხოლოდ იმ შემთხვევაში არის დასაშვები, თუ ინფორმაციის გაცემასთან დაკავშირებით მიღებულია თანხმობა თავად დასაქმებულებისაგან. ამასთან, მსგავსი ინფორმაციის გაცემა, როგორც წესი, Due Diligence-ის შემოწმების ბოლო ეტაპზე ხდება, მაშინ, როდესაც სხვა კომპონენტები დამაკმაყოფილებელია დაინტერესებული მხარისათვის და ხელშეკრულების დადებამდე ცოტა დრო რჩება. უთუოდ საყურადღებოა საქართველოს შრომის კოდექსის 50-ე მუხლი, რომელიც არეგულირებს საწარმოს გადაცემისას შრომითი ხელშეკრულებების საკითხს. აღნიშნული მუხლი საქართველოს შრომის კოდექსში შევიდა 2020 წლის 29 სექტემბრის ცვლილებით. საქართველოს შრომის კოდექსის 50-ე მუხლის მიზნებისათვის, საწარმოს გადაცემა ნიშნავს გარიგების ან კანონის საფუძველზე საწარმოს ან ბიზნესის ან საწარმოს ან ბიზნესის ნაწილის სხვა დამსაქმებლისათვის გადაცემას, რაც, მათ შორის, მოიაზრებს ეკონომიკური საქმიანობის გადაცემას, რომლის დროსაც შენარჩუნებულია მისი იდენტურობა ან/და არსებითი მსგავსება და რომელიც გულისხმობს რესურსების ორგანიზებულ დაჯგუფებას ძირითადი და დამხმარე ეკონომიკური საქმიანობების განსახორციელებლად. დაუშვებელია საწარმოს გადამცემის ან საწარმოს მიმღების მიერ შრომითი ხელშეკრულების შეწყვეტა საწარმოს გადაცემის საფუძვლით. ხელშეკრულების შეწყვეტის სხვა საფუძვლები ბუნებრივია რჩება ძალაში და დამსაქმებელს უფლება აქვს ის გამოიყენოს საჭიროებისამებრ. აღნიშნული მუხლი ნამდვილად დიდი წინ გადადგმული ნაბიჯი არის დასაქმებულთა უფლებების დაცვის კუთხით საწარმოს ან მისი ნაწილის გადაცემისას. ყურადსაღებია „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის“ შესახებ საქართველოს კანონით დადგენილი რეგულირებები, რომლებიც შეიცავს ინფორმაციის დამუშავების სპეციალურ ნორმებს და ზოგადად, დამსაქმებელს უზღუდავს უფლებას დასაქმებულების პირადი მონაცემები მხოლოდ საკუთარი შეხედულებისამებრ, პირის თანხმობის გარეშე განკარგოს.
კულტურული Due Dilignce-ი განხორციელება მეტწილად მომავალი ტრანზაქციის წარმატებულად განხორციელებას ემსახურება. მუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოში შეძენა/შერწყმის ტრანზაქციათა ოდენობა იმატებს, მათი წარუმატებლობის პროცენტული მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია. საერთაშორისო ბაზარზე განხორციელებული შერწყმების 70-90% წარუმატებელია. წარუმატებლობის მიზეზად კი არცთუ იშვიათად კომპანიების კულტურული განსხვავება ხასიათდება, როდესაც შემძენი და სამიზნე კომპანიები სხვადასხვა კულტურულ მოცემულობაში ოპერირებენ, თუნდაც ეს იყოს ორი მსგავსი სიძლიერის კომპანიას შორის ტრანზაქცია. მიუხედავად ამისა, კულტურული Due Dilignce-ი მეტად ინტუიტიურად მიმდინარეობს და მას იშვიათად აქვს მკაცრად ჩამოყალიბებული სტრუქტურული ხასიათი. კულტურული Due Diligence-ის გამოყენება ძირითადად ხდება საერთაშორისო ტრანზაქციების განხორციელებისას, როდესაც რადიკალურად განსხვავებული კულტურების, როგორც კომპანიის, ასევე, ქვეყნის დონეზე, შერწყმა ხდება, რადგან კულტურა, როგორც პირთა ჯგუფის მიერ ღირებულებების, ნორმების, შეხედეულებების ერთგვაროვნად გაზიარებული სისტემა, დიდ გავლენას ახდენს კომპანიის მართვასა და წარმატებაზე. კულტურული Due Diligence-ი შესაძლოა გადაიკვეთოს ადამიანური რესურსების Due Diligence-თან, თუ ამ უკანასკნელის ფარგლებში ჩატარდა მიზნობრივი გასაუბრებები თანამშრომლებთან და გამოიკვეთა სამუშაოს წარმართვისა და საწარმოს მართვის კონკრეტული კულტურული თავისებურებები. კულტურული Due Diligence-ი შესაძლოა განხორციელდეს როგორც შერწყმამდე. კულტურული Due Diligence-ის წარმოებისა და მისი შესრულების შემდგომ კონკრეტული ანალიზის გამოტანა მარტივი პროცესი არ არის, თუმცა დიდი პოტენციური გავლენა შესაძლოა ჰქონდეს ტრანზაქციის სამომავლო ბედზე.
საინფორმაციო ტექნოლოგიების Due Diligence-ი თანამედროვე საწარმოს ფუნქციონირებისათვის არსებითი მნიშვნელობის არის გამართული საინფორმაციო ტექნოლოგიების სისტემის ქონა. მიუხედავად იმისა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიების როლი და მნიშვნელობა ტრანზაქციის განხორციელებისას იზრდება, საინფორმაციო ტექნოლოგიების Due Dilignce-ი იშვიათად ტარდება დამოუკიდებლად, განცალკავებული ხასიათით. მნიშვნელოვანი არის გაირკვეს, არის თუ არა ყველა არსებული პროგრამა ლიცენზირებული, ხდება თუ არა პერსონალური მონაცემების სათანადოდ შენახვა და დაცვა, რამდენად დაცული არის გარე პირების შეღწევისაგან შიდა სისტემები, ასევე, ბევრი დანადგარი კომპიუტერულად იმართება, შესაბამისად, მათი დაცვის სისტემები აუცილებლად გამართულად უნდა ფუნქციონირებდეს და ა.შ. გარდა ამისა, საწარმოში დასაქმებულთა უმრავლესობა ფლობს პერსონალურ კომპიუტერს, რომელიც მიერთებული არის, როგორც შიდა ქსელთან, ასევე, ინტერნეტის გლობალურ ქსელთან, რაც დამატებითი საფრთხის წყაროა, რადგან შესაძლებელია ინტერნეტიდან სხვადასხვა პროგრამების სამსახურებრივ კომპიუტერში გადმოწერა, რამაც პოტენციურად შესაძლოა, საფრთხე შეუქმნას კომპიუტერში დაცულ, სამსახურებრივად მნიშვნელოვან ინფორმაციას. საფრთხის კიდევ უფრო გაძლიერებას იწვევს დასაქმებულთა მიერ პირადი სმარტ ფონებისა და სხვა ელექტრონული მოწყობილობების გამოყენება სამსახურებრივი მიზნებისათვის. საინფორმაციო ტექნოლოგიის (IT) გარდა, მნიშვნელოვანია განხილულ იქნეს ე.წ. პროდუქციული ტექნოლოგია (PT), რომელიც არის პროცესის, აღჭურვილობისა და ნოუ ჰაუს ერთობლიობა და გამოიყენება პროდუქციის ან სერვისის შესაქმნელად. გამომდინარე იქედან, რომ დღესდღეობით საწარმოსთან დაკავშირებული თითქმის ყოველგვარი ინფორმაცია, მათ შორის, ფინანსური ანგარიშები, სამომავლო გეგმები, ინფორმაცია ნოუ ჰაუს შესახებ თუ სხვა საიდულმო ინფორმაცია ინახება კომპიუტერებში, რომ არაფერი ვთქვათ საწარმოო დანადგარების კომპიუტერულ მართვაზე, მნიშვნელოვანია მათი დაცვა კიბერ შეტევებისა და ინფორმაციის სხვა გაჟონვისაგან, შესაბამისად, გასაკვირიც არ არის ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, რატომ გახდა საინფორაციო ტექნოლოგიების Due Dilignce-ი აქტუალური საკითხი.
Due Diligence Compliance - (შესაბამისობის) დარღვევამ, რაც თითოეული საწარმოსათვის ინდივიდუალურია, შესაძლებელია გამოიწვიოს როგორც სამოქალაქო სამართლებრივი, ასევე სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ბევრ დიდ კომპანიას სპეციალური Compliance-ის განყოფილებებიც კი აქვთ შექმნილი. გამომდინარე იქედან, რომ შესაბამის ნორმებთან თანხვედრა ყოველთვის არ იკითხება დოკუმენტურად. მსგავსი ტიპის Due Diligenceი (თუ ამის საჭიროება დგება) არ ტარდება სამართლებრივ, ფინანსურ თუ საგადასახადო Due Diligence-ების პარალალურად. Compliance-სთან დაკავშირებული რისკები ორ ნაწილად იყოფა, პირველში ხვდება უკვე განხორციელებული დარღვევები, რომლებიც ჯერ არ აღმოჩენილა, შესაბამისად, მისი შედეგები არ არის დამდგარი. Due Diligence-ი ამ დროს კონცენტრირდება შესაძლო შედეგების შეფასებასა და მის გავლენებზე. მეორე ნაწილში ხვდება ისეთი ტიპის დარღვევები, რომლებიც ეხება შესაძლო სამომავლო დარღვევებს, რომლებიც არსებული რისკების აღმოჩენისა და შეფასების არსებული სისტემის ავ-კარგიანობასა და რეალურ ფუნქციონირებას ამოწმებს. Compliance Due Diligence-ის კუთხით, პოტენცურ საფრთხეს თავად ტრანზაქციის პროცესიც შესაძლოა წარმოადგენდეს, განსაკუთრებით კი Due Diligence-ის პროცესში გაცემული ინფორმაციის გამჟღავნების შესაძლებლობები და საფრთხეები. Compliance-ის დარღვევა გარდა რეალური პასუხისმგებლობისა, იწვევს დიდ რეპუტაციულ ზიანსაც. ამ კუთხით განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი შესაძლოა იყოს კარტელურ შეთანხმებებთან და დომინირებული მდგომარეობის ბოროტად გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხები, რომელთა შედეგები როგორც ფინანსურად, ასევე, რეპუტაციულად აზიანებს კომპანიას. Compliance-ის კუთხით ასევე მნიშვნელოვან რისკს წარმოადგენს შესაძლო კორუფციულ გარიგებებთან დაკავშირებული საკითხები.
შესაბამისობის Due Diligence-ის შესწავლის საგანი ასევე ხშირად ხდება მონაცემთა დაცვის საკითხები, საქმე ეხება როგორც პერსონალურ, ასევე, სხვა ტიპის მონაცემებსაც, რომელთა გამჟღავნებამაც შესაძლოა, ზიანი მოუტანოს კომპანიას. ტრანზაქციის დაგეგმვისა და საწარმოს შეფასებისა და შესწავლის პროცესში Compliance-ის დარღვევის ფაქტების აღმოჩენა იმ საწარმოთა ორი მესამედისთვის, რომლებიც ატარებენ მსგავსი ტიპის Due Diligence-ს, გამხდარა ტრანზაცქიის ჩაშლის საფუძველი. მონაცემი საკმაოდ შთამბეჭდავია, შესაბამისად, Compliance-თან დაკავშირებული რისკების აღმოჩენა მნიშვნელოვანი და ხშირად არსებითიც კი არის ტრანზაქციის განხორციელების წინა მოსამზადებელ ეტაპზე
სტრატეგიული Due Diligence-ის შესწავლის საგანს წარმოადგენს კონკრეტული ინდუსტრიული, ფინანსური თუ სპეკულაციური მიზნებით განმსჭვალული ინვესტორის მიზნებისა და სამიზნე კომპანიის განვითარების პერსპექტივის ურთიერთთანხვედრა.
სამართლებრივი Due Diligence-ი სამართლებრივი Due Diligence-ის მიზანია შესასწავლი ობიექტის სამართლებრივი ურთიერთობების მაქსიმალური სიზუსტით აღქმა და მათი შეფასება. შესაბამისად შესწავლა- შეფასების საგანად გვავლინება: კომპანიის სადამფუძნებლო შეთანხმება, წესდება, ხელშეკრულებები საზოგადოებასა და დირექტორებს შორის, ქირავნობის, იჯარისა და ლიზინგის ხელშეკრულებები, კლიენტებსა და მიმწოდებლებს შორის ურთიერთობების მომწესრიგებელი დოკუმენტაცია, შრომით-სამართლებრივი ურთიერთობები, არსებული თუ სამომავლო პოტენციური დავები, ლიცენზიები ან/და ნებართვები, გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული ვალდებულებები, კუთვნილი უძრავი ქონება და მასთან დაკავშირებული ურთიერთობები, სასესხო ვალდებულებები და ა.შ. თუ საწარმოს ჰყავს შვილობილი საწარმოები საჭიროა, ასევე, მათთან დაკავშირებული დოკუმენტაციის შესწავლა. ხშირ შემთხვევაში, აუცილებელი ხდება კონკურენციის საწინააღმდეგო შეთანხმებებთან დაკავშირებული ურთიერთობების შესწავლა და ანალიზიც. ასევე, უცხოელი ინვესტორისათვის მნიშვნელოვანია ნასყიდობის ხელშეკრულების გაანალიზება, მისი სტრუქტურის შესწავლა, რა ელემენტებისგან შედგება, რა მინიმალური გარანტიებია კანონმდებლობით შემოთავაზებული და ა.შ.
შესწავლის საგანს წარმოადგენს, ასევე, საზოგადოების მმართველობითი ორგანოები, გამგეობა (დირექტორატი), სამეთვალყურეო საბჭო (არსებობის შემთხვევაში) და საერთო კრება. დაინტერესებული მხარისათვის მნიშვნელოვანია იცოდეს რა ბერკეტები გააჩნია მას საწარმოს იმჟამინდელ მმართველობასთან მიმართებით, შეუძლია თუ არა მათი გათავისუფლება, რა პროცედურების დაცვაა საჭირო, როგორი ხელშეკრულებებია მათთან დადებული და ა.შ. ქონებრივი ურთიერთობების კუთხით სამართლებრივი Due Diligence-ის ფუნქცია გამოიხატება საწარმოს აქტივების და პასივების აღრიცხვიანობის მართებულობის გაანალიზებაში.ასევე საწარმოში შესაძლოა, არსებობდეს გარკვეული ორგანოები (მაგ.საბჭოები), რომლებიც ვერ ახდენენ გადაწყვეტილებების მიღებაზე გავლენას, თუმცა დაინტერესებული მხარისათვის თუნდაც ინფორმაციული კუთხით, შესაძლოა საინტერესო იყოს მათი უფლებებისა და მოვალეობების შესწავლა. სამართლებრივი კუთხით, თუ საქმე ეხება შერწყმის ტრანზაქციას, მნიშვნელოვანია, ასევე, გაირკვეს ექვემდებარება თუ არა კონკრეტული შერწყმა შეტყობინებას. საქართველოს კანონი „კონკურენციის შესახებ“ აწესებს შერწყმის კონტროლს მე-11 და მე-111 მუხლებით, იგივე იქნება დასადგენი სხვა ქვეყნების კანონმდებლობასთან მიმართებით, რათა არ მოხდეს გარიგების ჩაშლა შერწყმის შესაბამისი ორგანოსათვის შეუტყობინებლობის გამო. სამართლებრივი Due Diligence-ი ქმნის ძალიან მნიშვნელოვან ინფორმაციულ პლატფორმას ყველა მოთამაშისათვის და ამარტივებს გადაწყვეტილების მიღებას. მისი განხორციელების დროს ხდება, ზოგადად, საწარმოს ირგვლივ არსებული სამართლებრივი ჩარჩოს გამოკვეთა და ყველა იმ ასპექტის შესწავლა, რაც აუცილებელია ტრანზაქციის იურიდიული თვალსაზრისით უნაკლოდ განხორციელებისათვის. პოტენციურ მყიდველს აინტერესებს სამიზნე ობიექტის ირგვლივ არსებული სამართლებრივი ურთიერთობებისა და რისკების აღმოჩენა. მყიდველის ინტერესში არ შედის ბრმად ენდოს გამყიდველს და მიიღოს ნაკლის მქონე ნივთი. მხოლოდ სამართლებრივი ნაკლის არ ქონა თავისთავად არ ნიშნავს საწარმოს მაღალ ღირებულებას, გამართული ხელშეკრულებები და სხვა სამართლებრივი ნიუანსები მაშინ არის ღირებული, თუ ეკონომიკური გამართულობაც თან ახლავს.
ინტელექტუალური საკუთრების Due Diligence-ი პარალელურად, იმისა რომ მსოფლიოში ინტელექტუალურ საკუთრებასთან დაკავშირებული საკითხები თანდათან მეტი ინტერესის ობიექტი ხდება, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ინტელექტუალური საკუთრების Due Diligence-ის როლი. აღნიშნული დიდწილად განაპირობა 2012 წელს Facebook-ის მიერ Instagram-ის ერთ მილიარდ დოლარად შეძენამ. აღნიშნული გასაკვირი და ბევრისათვის გაუგებარი იყო, რადგან იმხანად Instagram-ს არანაირი მოგება არ მოჰქონდა, ფასი განაპირობა პლატფორმის მომხმარებლების ოდენობამ, მასთან დაკავშირებულმა ტექნოლოგიებმა და თანამშრომლებთან მიმაგრებულმა Know-how-მ. დღესდღეობით კი Instagram-ის მოცულობა, როგორც ფინანსური, ასევე მომხმარებლებისა და ღირებული თანამშრომლების კუთხით, ბევრად გაზრდილია და ითვლება, რომ Facebook-ის გადაწყვეტილება იყო ერთ-ერთი ყველაზე გამართლებული შეძენის ტრანზაქცია. ინტერექტუალური საკუთრების Due Diligence-ის ინტერესის ობიექტს წარმოადგენს ყველა სახის უფლების, პატენტის, საბაზრო ნიშნის და სხვა სახის არამატერალური ქონებრივი სიკეთის ჩაღრმავებული კვლევა. ეს ყოველივე შესაძლოა კვლევის საგანს წარმოადგენდეს სამართლებრივი Due Diligence-ის დროსაც, თუმცა ამ უკანასკნელის შემთხვევაში შემოწმება მიმდინარეობს სუფთა იურიდიული თვალსაზრისით და არ ხდება არამატერიალური ქონებრივი სიკეთეების ეკონომიკური თუ მონეტარული ღირებულბის დათვლა. შესაბამისად, თუ სამიზნე ობიექტს წარმოადგენს კომპანია, რომელიც ფლობს არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეს, რომელიც ეკონომიკური თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი არის არა მარტო მოცემულ მომენტში, არამედ გრძელვადიან პერსპექტვაშიც, ინტელექტუალური საკუთრების Due Diligence-ის განხორციელება არა მხოლოდ სასურველი, აუცილებელიც კი არის.
უძრავი ქონების, სტრატეგიული და შესაბამისი ბაზრის შემსწავლელი Due Diligence-ი ზემოთ დასახელებული სახეების გარდა, საწარმოს სპეციფიკიდან და დაინტერესებული მხარის ინტერესიდან გამომდინარე, შესაძლოა, ჩატარდეს უძრავი ქონების კვლევის, სტრატეგიული თუ შესაბამისი ბაზრის შემსწავლელი Due Diligence-ი. თითოეულ მათგანს ბუნებრივია თავისი ფუნქცია აქვს. ბევრი კომპანიის ქონების ძირითად ნაწილს უძრავი ქონება წარმოადგენს, ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ მსგავსი ქონება სპეციალური შესწავლის საგანი ხდება. შესაბამისი დარგის სპეციალისტები აფასებენ ქონების ღირებულებას, მოკლე თუ გრძელვადიან პერსპექტივაში კონკრეტული ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების კვალდაკვალ ქონების ღირებულების გაზრდისა თუ შემცირების შესაძლებლობებს, უძრავი ქონების ფაქტობრივ მდგომარეობას, მათთან დაკავშირებულ სასესხო თუ სხვა ვალდებულებებს და ა.შ